Yörünge Dergisi

"Türkiye’nin Entelektüel Aklının Buluşma Noktası"

Cuma, Mart 29, 2024

Osmanlı-Rus Savaşı Sürecinde Kureyşan Aşireti

Şunu en başta siz değerli okurlarımla paylaşmak isterim.

Zira bu yazı dizimizde CHP Genel Başkanı Sayın Kemal Kılıçdaroğlu hakkında her hangi bir art niyet taşımamız asla söz olmadığı gibi, böylesi bir tasarrufu da ahlaki bulmadığımızı hemen ifade edelim.

Aşireti hakkında bilgi veren Sayın Kılıçdaroğlu’nun kendileri ve partisi Ardahan Milletvekili Ensar Öğüt’ün açıklamaları sonrası, Dersimin Nazimiye ilçesi merkezli Kureyşan aşireti gündem olmuştur.

Kılıçdaroğlu’nun ailesi Dersim Nazımiye ilçesinin Ballıca Köyündendir.

Ülkemiz özelinde siyasi gelişmelere ve bu konuda oldukça gündemi teşkil eden algılara baktığımızda böylesi bir araştırmayı ülkemizin geleceği adına yapmak zarureti hâsıl olmuştur.

Üç bölümden teşkil edecek yazı dizimizin ilkinde ana muhalefet partisi liderinin mensubu olduğunu ve soyca seyit olduklarını ifade ettikleri Kureyşan aşiretinin veya Kureyşan Ocağı’nın kimliğine açıklık getirmek amaçlıdır.

13.yüzyılda Horasan’dan Moğol istilalarında Anadolu’ya göç etmişlerdir, Oğuzların Beğdili boyundandır.

Zaman içinde çoğu Dersim Alevi-Türkmen ocakları gibi konuştukları İran’i kökenli bir dil olan Zazacadır.

Dersim Kızılbaşlarının Kürdlükle ilgileri yoktur.

Kürdler, Horasan kökenli Dersimin Türkmen aşiretlerinden 240 yıl önce Müslüman olmuş ve Hz. Ömer döneminde İslamiyet’i kabul etmişlerdir. 

Anadolu’daki mevcut seyit ocaklarının içinde en eski tarihli şecerename bu Kızılbaş ocağın elindedir. Veriliş tarihi 1232 yılında şecereyi Selçuklu sultanı I.Alaeddin Keykubad onaylamıştır.

23 Mayıs 2010 tarihli Hürriyet Gazetesinde köşe yazarlığı yapan Soner Yalçın şunları not düşüyor.

TRT Avrasya’da Prof. Dr. Alemdar Yalçın program sonunda seyircilerin sorularına yanıt veriyor.

“ 12 İmamlar’dan ,İmam Musa Kazım’ın 24 çocuğu vardı. Bu 24 çocuğundan bir kısmı kız alıp kız verme durumu dolayısıyla Horasan’daki kabilelerle akraba oldu.

Yani bağlantı İmam Musa Kazım’a kadar gidiyor.

Ancak bizim ele aldığımız Kureyşan (Kureyş) ile Hz. Muhammed’in mensubu olduğu Kureyş aynı değil.

İlgilerinin olduğunu sanmıyoruz.

Ya da şimdilik bilmiyoruz diyelim.” 

İzleyiciler; Hz. Muhammed’in mensubu olduğu Kureyş kabilesiyle, Horasan’dan gelen Kureyşan (Kureyş) arasında akrabalık olup olmadığını merak ediyorlar.

Kılıçdaroğlu’nun Seyyid olup olmadığını bilmiyoruz.

Fakat bildiklerimiz de var:

12 İmamlar ile akraba olduğu düşünülen Kureyşan (Kureyş) Ocağı’nın nasıl Müslüman olduğu belli miydi?


Evet, Zerdüşt/Yezidi olan Horasan’daki Deylaman (Dersim) halkı 873’te Müslüman oldu.

917’de ise Caferi Sadık mezhebini / Aleviliği kabul ettiler.


13’üncü yüzyılda Moğol istilasından kaçıp Anadolu’ya geldiler.

Başbakanlık Arşivi Belgeleri’nde araştırma yapan Cevdet Türkay;“Oymak, Aşiret ve Cemaatler” adlı çalışmasında, Kureyş Ocağı’nın Akşehir Sancağı’na bağlı olduğunu belirtiyor.

Türkay Kureyş Ocağı’nın Türkmen olduğunu yazıyor.

Uzatmayalım:

Kim kendini hangi kimlikte görüyorsa odur.

Öncelik, insan olmaktır!

Kemal Kılıçdaroğlu etnik kimliğiyle değil Türkiye’ye vereceği hizmetle değerlendirilmelidir.” diyordu.
                                  

Anadolu Selçukluları döneminde Dersim ve Konya arasındaki yerleşim yerlerinde oldukça etkili olan Horasan merkezli Türkmen Kızılbaş aşiretlerinin ne yazık ki, Osmanlı dönemi sonrası mezhebi taassupları nedeniyle Anadolu topraklarında ehlisünnet Türkler ve Kürdler için sıkıntıların yaşanmasına vesile olmuşlardır.

İslam Ansiklopedisinde 1519 yılında başlattıkları Şah Veli İsyanı ve 1527 yılında Kalender Şah isyanı gibi Safevi Devleti‘ne mezhebi yakınlıktan dolayı destek verdikleri içinde, Osmanlı’nın Sünni uleması tarafından hoş karşılanmamışlardır. 

Osmanlının parçalanma sürecinde yaşadığı sıkıntılı yıllar içinde de en çok başta Ruslar olmak üzere Ermenilerle de kurdukları dostluklar, günümüz Türkiye’sinde bile ne yazık ki adı konulmamış sıkıntıların hala devamı gibi önümüzde durmaktadır.

Geldiğimiz bu noktada işte şimdi Kureyşan Aşiretinin özellikle son Osmanlı-Rus Savaşlarının yaşandığı 1915-1918 sürecine bakalım şimdi.

Zira bu tarihler arasındaki en önemli gelişme, Kureyşan Aşiret Reisi Ali Gaxi, Doğu Dersim aşiretlerinin birleşmesini sağlar. “Dersim Kuvvetleri” Nazimiye’yi işgal ettikten sonra Mazgirt, Pertek ve Çarsancak’a baskın düzenleyerek Elazığ’a doğru yürürler, Hozat’ı işgal ederler.

 25 Temmuz 1916’da Rusların Erzincan’ı işgal etmesinden cesaret alan Ali Gaxi, Doğu Dersimliler,  “bir devlet” kurma düşüncesindedirler. Doğu Dersim aşiretlerinin kurşun sıkmadan teslim aldıkları Ovacık’ta, Osmanlı yönetimine son verilir ve burada küçük bir Doğu Dersim Alevi devletçiği kurulmuş olur.

İş Bankası Kültür Yayınlarının 2011 yılında yayınladığı ‘Büyük Harp’te Şark Cephesi Harekâtı’ adlı eserin sahibi Meraşal Fevzi Çakmak bakın o  günler için neler diyor? 

“Ruslar, Şubat ayında Erzurum’u, Mart ayında ise Tercan’ı işgal ederler. Osmanlı Ordusu, geriye çekilir, ama hala Tercan ve çevresindedir.

Hatta daha sonraki günlerde, Mayıs sonu Haziran başlarında Tercan bölgesinde taarruzda da bulunurlar. Ama Ruslar, çabuk toparlanır ve karşı saldırıya geçerler.

Rus ileri harekâtının Erzincan’a doğru sürdüğü bir sırada, Rusların önünden kaçan Osmanlı birliklerinin önü Erzincan-Kemah arasındaki bölgede Doğu Dersim aşiretleri tarafından kesilir ve  “30 jandarma şehit” edilir.

Osmanlı yetkililer tarafından sıkça dile getirilen bu olay Erzincan’ın işgal edildiği günlerde gerçekleşir.

Tarihi de 1916’nın Temmuz ayıdır. F. Çakmak, konferanslar serisinin diğer bir gününde 27 ve 28 Temmuz 1916 tarihlerini verir ve şöyle der; “…Kemah boğazındaki 153. Alay (Rus), Fırat nehrinin doğusuna geçerek Dersim aşiretleri ile beraber, 36. Tümenin (Osmanlı) yancılarını geri püskürttü.” Vehip Paşa hakkında bir kitap yazmış olan Yüksel Nizamoğlu da “isyancı” olarak değerlendirdiği Dersim aşiretlerini, “Erzincan’ın kaybından sonra Kemah Boğazı’nda Osmanlı kuvvetlerine hücum ederek Rus ileri harekâtına yardımcı” olduklarını belirtmektedir.

23 Temmuz 1916 tarihinde ayrıca bir de “ErzurumKüçük Zabit Mektebi”öğrencilerine yapılmış bir saldırı daha olur.

Bu olaylar daha sonraki dönemlerde, Osmanlı ile Dersim aşiretleri arasında önemli bir gerginliğe neden olacaktır.

Osmanlı tarafı, bu dönemde bazı Dersimli aşiretlerinin Ruslar ile işbirliği yaptığını ve Ruslar tarafından kışkırtıldığını da iddia etmiştir.

Doğu Dersim aşiretlerinin daveti üzerine, Rus keşif kolları Ovacık’a kadar ilerlemişlerdi. 

Süvari tümeninin 26 Ağustos 1916’da Hozat’tan ayrılmasından sonra Aleviler, Rus keşif kollarıyla 29 Ağustos 1916’da Çemişgezek’e kadar ilerlemişlerse de 48. Tümenden sevk edilen bir alay tarafından püskürtülmüşlerdi. 

16 Eylül 1916’da Rusların Alevi ailelerine tecavüzleri üzerine, Altın Hüseyin’de Aleviler ayaklandıklarından, Dersim halkı da Ruslar aleyhine çatışmaya girmiş, bu suretle bu bölgede Rus tehlikesi azalmıştı. 

Bir taraftan da Ahmet İzzet Paşa, Alevileri para ile ikna ederek Dersim aşiretlerinden yararlanmaya gayret ediyordu.”

Dersimlilerin bir kesimi, savaştan önce ve savaş sırasında Osmanlı devletine kararlı bir şekilde muhaliftir. Doğu Dersim aşiretleri, 1916 yılının kış ve bahar aylarında ayaklanmış; Batı Dersim aşiretlerinin bir kısmı ise Ruslarla “ilişki” içerisindedir.

Ancak, ayaklanmanın bastırılmasından ve burada da değinilen bazı olay ve gelişmelerden sonra Dersimlilerin bu muhalif kesimleri de adım adım tavır değiştiriyor ve milis örgütlenmesine girerek Ruslar’a karşı Osmanlı ordusu ile beraber savaşıyorlar.

Bu tavır değiştirme, 1916 sonlarında kısmi iken, 1917 içinde esas ve genel bir hale gelir. 

“… 1916 yılında Ruslar, Mamahatun’a ilerledikleri sırada Ermenileri ve firarî Mustafa’yı Dersime göndererek Balabanlı, Kureyşanlı, Koçuşağı aşiretlerine silâh verip Osmanlılarla mücadele için kışkırtmışlardı. Doğu Dersim’de Nazımiye, Aleviler tarafından ele geçirilmiş, Hozat kuşatılmış, Mazgirt, Pertek ve Çarsancak yağmalanmıştı.“ Rusların Mamahatun’u işgal ettikleri sırada -ilk işgal Mart 1916’dır- bazı Ermenileri ve firari Mustafa’yı Dersim’e gönderdikleri iddiaları, Osmanlı yetkililer tarafından sık sık dile getirilmiştir.

Firari Mustafa’nın, Binbaşı Mustafa Vefa bey olduğu anlaşılıyor. Zazaca bilen bazı Ermenilerin de Dersimli aşiretlerle görüştü halk tarafından da anlatılmaktadır.

Bu meyanda Kureyşanlardan Aliyê Gaxi ve çevresi ile Koçanlardan İdare İbrahim Ağa ve çevresindekilerin Ruslardan silah aldıkları sadece ordu kaynakları değil, halk tarafından da dile getirilmiştir.

Diğer yandan Aliyê Gax önderliğindeki bazı aşiretler Nazımiye’yi denetimlerine alırken, Mazgirt, Pertek ve Çarsancak yağmalanmış, Hozat kuşatılmış, Palu ve çevresindeki Sünni Zazalar ile de çatışılmıştır  

30 Mart 1916’da Kuréyşan aşiret liderlerinden Husén’é Ali Begon bin kişilik bir kuvvetle Mazgirt’i ve Çarsancak ağalarının 24 köyünü de yakmıştır.

Ermeni Gragos Mirakyan da Kureyşanlılarla birlikte Çarsancak saldırısına katılır.

1916 Baharında Rusların Erzurum’u kuşattıkları haberi yayılınca, Dersimlilerin Çemişgezek üzerinde baskıları artmış bunun üzerine devlet, Ermeni mallarını yağmalamayı serbest bırakarak savaş ganimeti ilan etmiştir. 

Kureyşan Aşiret reisi Aliyé Gax o dönemde Türüşmek nahiye müdürüdür.

Ruslarla görüşmüştür.

Kazım Karabekir, Doğu Dersimden Ruslarla uzlaşmayı tercih eden liderin Kuréşanlı Aliyé Gax’dan ibaret olmadığını, Xormekan-Süleyman Ağa,(Sıléman Aliyé Gulavi), Ali Çavuş (Nazımiye’li Dewré Ali, Bertal, Timur Ağa (Suran lideri), Yusuf ( Aréli), Seyit Ali Ağa gibi kişilerin de uzlaştıklarını belirtmiştir.

1916 Dersim İsyanı konusunu Kureyşan Aşireti için Faik Bulut’un inceleme olarak yazdığı, ‘Dersim Raporları’ adlı kitabında ‘Harp Tarihi Encümen Notları’ndan aktarmasında;

“… Ruslar ilerledikçe bölgede yaşayanların bir kısmı Osmanlı birlikleri aleyhine dönmüşlerdi.

15 Mart 1916’da Tercan’ı işgal eden Ruslar ile çatışmalar sürerken, aynı günlerde Nazımiye ve çevresinde Kureyşan aşireti reisi Aliyê Gaxi’nin önderlik ettiği Dersim İsyanı patlak vermiştir.

Vehip Paşa, Dersim aşiret reislerini çağırarak ve para ile ikna ederek kısmen yola getirmişse de bu isyana engel olamamıştır.

Bazı eşkıyalar Elazığ civarına kadar inerek saldırılarını artırdıklarından,13. Tümenin 7. Taburu Sivas’tan Harput’a gönderildi.

19 Mart 1916’da 2. Ordunun güneyden kuzeye, Rusların sol tarafına taarruzunu emrettiği sırada 13. Tümenin bu ordunun solunda bulunmak üzere Harput’a sevkini yazmıştı.

Doğu Dersimde, Nazımiye ve Kızılkilise dâhilinde 27 Mart 1916’da, 2-3 bin kişilik silahlı bir isyan grubu Nazımiye, Mazkirt hükümet konaklarını, Çarşancak ve Pertek’ in birçok köylerini yakarak, memurlarını vurarak ve hapsederek bütün o havaliye korku salmaya başladılar; Elaziz’e doğru uzanmağa koyuldular.

3. Ordu kumandanlığı bu isyanı bastırmaya; orduyu takviyeye gelen 13. Fırka ile 11. Kolordu kumandan vekili miralay Galata’lı Şevket Bey’i memur etti.

Zaten Enver Paşa, 16 Nisan 1916’da 33. Tümen Komutanı Galatalı Şevket, Dersimin ıslahı ile görevlendirildi. Kuzeyden gönderilen birlikler, güneyden gelen 13. Tümen ile Nazımiye civarındaki isyancılara hücum ettiler. 

6 Mayıs 1916’da Doğu Dersim aşiretleri perişan olarak şiddetle takip edildiler ve isyan bastırıldı. Bundan sonra 3. Ordu, Rusların aleyhine küçük bölge taarruzlarıyla düşmanı durdurmaya ve 2. Ordunun toplanması için vakit kazanmaya çalıştı.”

23 Nisan 1916 da Nazımiye Kızılkilise kuzey ve güneyine sarkan fırka kuvvetleri tarafından işgal edildi ve bütün doğu Dersim taranarak (Kureyşan, Şeyhan, Karsan, Haydaran, Yusufan, Alan) aşiret ve kabileleri yeniden itaat altına alınarak, bütün kuvvet Nazımiye’de toplanmış ve oradan itibaren Feme doğru ilerlenerek hareket bitirilmiş oldu.

Nazımiye’de bırakılmış olan Erzurum seyyar jandarma taburu da, asayişin tekrarı halinde 27 Mayıs 1916’da Çapakçur’a sevk edilmiş ve Dersimde Rusların işgaline ve hatta savaşın sonuna kadar önemli bir olay olmamıştır ”

https://scontent.fadb2-1.fna.fbcdn.net/v/t1.0-9/10569081_518948171539869_9215501058936119636_n.jpg?_nc_cat=106&_nc_sid=32a93c&_nc_ohc=duVIdjx5ePIAX_1JQ7n&_nc_ht=scontent.fadb2-1.fna&oh=564fc05a985831483b09c99c0ca7e482&oe=5EF5E2FD
https://scontent.fadb2-2.fna.fbcdn.net/v/t1.0-9/100949622_10216821747756280_7842035340993888256_n.jpg?_nc_cat=102&_nc_sid=730e14&_nc_ohc=Ihm4w1iReeoAX92jMV1&_nc_ht=scontent.fadb2-2.fna&oh=02ac80c7c55fee72932d7da3b793fc7a&oe=5EF3C7C3

Devam Edecek

Daha Fazla

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir