İran’ın Suriye’de aktif bir biçimde savaşa girmesi nasıl gerçekleşti? Gecikmiş bir soru olabilir ama buradan hareketle Suriye’nin geleceğinde İran olacak mı? Lübnan ve Irak’tan sonra İran’ın Suriye’yi de kontrolünde tutmasına; Suriye üzerinde varlık sebebi bilinen Rusya nasıl bakar?
İran’ın Suriye’deki aktifliği yeni bir olgu değil aslında. Siyasi tarihe baktığımızda Suriye yönetiminin İran’a verdiği destek ve aralarındaki işbirliği, İran’ın Suriye’de bu denli aktif ve etkili olmasını sağlamıştır. Fakat bu durum 2011 sonrası daha çok gün yüzüne çıktı. İran bölgedeki müttefiklerinden olan Esed’in iktidardan gitmesine seyirci kalamazdı. ABD’nin pasif tutumundan faydalandı, Suriye’de aktif bir politika izledi ve müttefikini korudu. Ayrıca İran’ın kendi güvenliğini açıklamak için kullanılan “Direniş Ekseni” kavramı İran’ın, Suriye’deki varlığını açıklayan bir diğer unsurdur. Çünkü İran kendi güvenliğini Yemen, Lübnan ve Irak gibi birçok ülkede sınırlarının ötesinden başlatmakta ve bunun bir örneği de Suriye gerçekleşmektedir.
Bu politika, dini motiflerle de süslendi. Bilindiği üzere İran’ın Caferi inancında türbeler önemli bir anlama sahip. Şam’daki Seyyide Zeynep türbesinin korunması İran’ın, Suriye’ye asker gönderme ve halk tarafından müdahalenin benimsenmesine hizmet etti. Dolayısıyla İran dış politikasında dinin dış politik hedeflerin gerçekleştirilmesinde önemli bir rolü bulunmaktadır. Gerek tarihi veriler gerekse bugün Suriye sahasındaki askeri varlığı İran’ın, Suriye’nin geleceğinde çok önemli bir yer alacağını göstermekte. Rusya- İran ve Türkiye arasında Suriye’nin geleceğine dair yapılan toplantılarda bu minvalde okunmalıdır. Nitekim İran’ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney’in danışmanı Ali Ekber Velayeti, Orta Doğu’nun geleceğinin Rusya, İran ve Suriye arasında kurulacak ittifaka bağlı olduğunu söylemiştir.
İran’ın, Orta Doğu’nun hemen hemen her noktasında etkin olduğu yadsınamaz bir gerçek. ABD’nin 2000’ler sonrası bölge politikası bilinçli veya bilinçsiz söz konusu etkinliği mümkün kıldı. 2003 Irak işgaline baktığımızda bunu net şekilde görüyoruz. 2005 sonrası kurulan siyasal sistem adeta Irak’ı, İran’ın eline teslim etmişti. Benzer şekilde Suriye meselesi de bu açıdan okunabilir. Fakat Irak ile Suriye kıyaslandığında Rusya faktörü, iki olayı farklı kılmaktadır. Rusya Suriye’de İran’ın çok fazla güçlenmesini istememektedir. Bu noktada Türkiye, İran’ın dengelenmesi açısından Rusya’nın yakınlaştığı bir aktör olarak görülmektedir.
Mehmet Rakipoğlu
