1. Yahudi geleneği için “boş zaman” 6 gün yaratma işiyle uğraşıp dinlenen Tanrı Yahve’ye adanan milli, özerk bir alan olarak Kutsal Sebt/Cumartesi gününü ve dünyevi yasaklarını anlatır. “Dine bilhassa metafiziğe adanan asil zamanlara” işaret eder (6 gün tam daldığı dünyadan sıyrılıp sadece bir gün sadece kutsalı aşırı yüceltme) … aşırı uçlardaki Yahudi orta-yol ümmete muhtaç..
2. Antik Yunan’da boş zaman Yahudiliğin tam tersine bir şey yapılmayan zaman olarak değil, “seçkinlik”, estetik, düşünme ve beğeni oluşturma zamanlarıdır (kutsaldan tamamen sıyrılıp dünyayı aşırı yüceltme) ….
3. Hint medeniyeti için negatif bir anlamda boş zamanlar, ruhsal alemden uzaklaşıp maddi dünyanın kısır döngüsel anlarıdır. (daima ruhsal aleme vurgu yapan medeniyetin aniden ve kısa süreliğine ruhani alemi terk edip gene kısa bir maddi dünya çemberine gark olma molası).
4. Roma Pagan Döneminde “boş zaman” sınıfsal ayrışmadan bağımsız iş ve güç dışındaki eğlence zamanını (gladyatör dövüşleri, spor, oyunlar vb.) tanımlar (modern eğlence ve sporun kökleri burası )…
5. Aydınlanma sonrasında Avrupa üst sosyal tabakaları için temsil alanı olan boş zaman, giderek “lüks, haz ve israfın alanı” olmuştur. (postmodern eğlence kavramının kökü burası)….
6. İslam boş zamanları;
a. Teolojik açıdan; Allah bir işi tamamlayıp boş kaldığında (ferağte) hemen diğer bir işe koyulmayı (fensab) ve bu esnada Rabbe rağbet etmeyi emreder. (ferğab) .
b. Sosyolojik açıdan Müslüman düşüncesi, elin dünyaya çalışırken dilin Rabbi tesbih etmesini anlatır.
c. Hikmet yani daha irfani temelde boş ve dolu tüm zamanlar ardışık silsileler olup fikri dünyanın kendisinin ne yaparsak yapalım dünyevi olanın insan için oyun ve eğlence Allah için böyle olmadığı anlaşılır.. Zaten boş…
d. Metafizik, fizik diyalektiğinde zaman ahirete benzedikçe anlamlı ve dolu… Karşıtlık yaparak dünyaya benzedikçe anlamsız ve bomboş/beyhude olur..
Prof. Dr. Mustafa ALICI
