Japon film endüstrisinde, son çıkan filmlerin en çok izlenen filmler olmadığını görüyoruz. En çok izlenen film, 2001 tarihli. Japonya’da en çok izlenen 10 Japon filminin neredeyse tümü 2016 öncesine ait. Listede, 1957, 1962 ve 1965’ten filmler de bulunuyor. Bu durumun bilet sayısına bakmaktan mı ileri geldiği sorusunu sorarak, alternatif bir gösterge olarak gişe hasılatı sıralamasına bakıyoruz ve tablo çok fazla değişmiyor.
Japon film endüstrisi yapısının ve izleyici profilinin çok farklı olduğu ortada. Ayrıca Japonya, tür çeşitliliğiyle de şaşırtıyor. Listede, anime de var belgesel de… Bir de bu durum, Japonya’da evde ya da mobil telefonda televizyon, video ve film izlemenin son çıkan filmlerin gişe sonuçlarına darbe indirmesiyle ilgili olabilir.
İlk 10 filmin yarısı çizgi film. Bu çizgi filmler, genellikle tasarım ve müzik başarılarıyla öne çıkıyorlar. Açıkça olmasa da simgesel olarak toplumsal iletiler taşıyorlar. Öte yandan, dünyanın birçok ülkesindeki çocuk izleyiciler bu tür çizgi yapımlardan fazlasıyla etkileniyor; Japon hayranlığıyla ve Japonya’nın hiç toplumsal sorunun olmadığı mükemmel bir ülke olduğu biçimindeki yanılgılı algıyla büyüyorlar. Bu algı, çizgi film başkişilerinin kırtasiye ürünlerine ve oyuncaklara işlenmesi üzerinden çocuk dünyasının her alanına fazlasıyla giren kapitalist pazarlamacılıkla şaha kaldırılıyor. Bunun için ilk akla gelen örnek, Doremon.
Spirited Away – 2001 (千と千尋の神隠し / Sen to Chihiro no Kamikakushi)
Yönetmen: Hayao Miyazaki
Seslendirme: Rumi Hiiragi, Miyu Irino, Mari Natsuki,Takeshi Naito, Yasuko Sawaguchi, Tsunehiko Kamijō, Takehiko Ono, Bunta Sugawara
Tanıtım Videosu: https://www.youtube.com/watch?v=ByXuk9QqQkk
Bir Miyazaki animesi. Ruhlar tarafından anne-babası domuza çevrilmiş 10 yaşındaki bir Japon kızının onları insana döndürmenin bir yolunu arama öyküsü. Japon folklorundan birçok öğe taşıyan film, ‘Alis Harikalar Diyarında’ ve ‘Oz Büyücüsü’ ile benzerlikler taşıyor. Filmde kapitalizm, Batılılaşma ve çevre kirliliği eleştirisi var; fakat bunlar çok da ön planda değil.
Meiji Emperor and the Russo-Japanese War – 1957
( めいじてんのう と にちろだいせんそう / Meijin Noto and Nichidaidaiseki)
Yönetmen: Watanabe Kunio
Oyuncular: Arashi Kanjuro, Abe Jukuo, Takada Satoshi
Tanıtım Videosu: https://www.youtube.com/watch?v=EBnS-t69VXE
Japonya, 2. Paylaşım Savaşı’nda yenildi ve Amerikan kontrolüne girdi. Bugün savaş dönemi tarih yazımına ilişkin farklı bakışlar var, fikir birliği bulunmuyor. Oysa daha geride 1905’te Rusya’ya karşı alınan zafer herkesin olumlu bulduğu bir tarihsel olay. Bu filmin ilgi çekmesinin altında böyle bir dinamik yatıyor olabilir. Film, savaş sahneleri ağırlıklı bir Japon ordusu güzellemesi. İmparator ise alçak gönüllü bir halk adamı gibi resmediliyor. Öte yandan film, savaş karşıtı bir yapım olarak da değerlendiriliyor. Savaş, oğullarını askere gönderen bir çiftçi ailesi üzerinden anlatılıyor. Savaşları devletler çıkarırken, savaşın bedelini yoksul halk ödüyor.
Tokyo Olympiad – 1965 (東京オリンピック Tōkyō Orinpikku)
Yönetmen: Kon Ichikawa
Tanıtım Videosu: https://www.youtube.com/watch?v=WHt0eAdCCns
Bu, bir belgesel. Adından anlaşılacağı üzere, 1964 Tokyo Olimpiyatlarını konu alıyor. Olimpiyat Düzenleme Kurulu’nun siparişiyle çekilmiş. Kurulun beklentisi, Japonya’nın savaş sonrası ekonomik başarılarının yansıtılması; ancak yönetmen, onun yerine sporcuların insani yönlerine odaklanan bir sanat filmi çekiyor. Filmin büyük bir bölümü kesiliyor.
Your Name. – 2016 (君の名は。 / Kimi no Na wa.)
Yönetmen: Makoto Shinkai
Seslendirme: Ryunosuke Kamiki, Mone Kamishiraishi, Ryo Narita, Aoi Yūki, Nobunaga Shimazaki, Kaito Ishikawa, Kanon Tani, Masami Nagasawa, Etsuko Ichihara
Tanıtım Videosu: https://www.youtube.com/watch?v=xU47nhruN-Q
Canlandırma (animasyon) sinemasından bir romantik fantastik drama filmi. Klasik bir izlek söz konusu. Dünyaya yakın geçen bir kuyruklu yıldızın etkisiyle kırsal kesimden bir liseli kız ile Tokyo’dan bir liseli erkek beden değiş tokuşu yaparlar. Yukarıda Çin filmleri arasında da böyle bir konunun işlendiğini görmüştük. Türkiye’den ‘Mavi Sakal’ filmi de aynı konuyu işliyordu. Film, bu ikisinin kimlik sorunları üzerinden toplumsal cinsiyet konularını işleyeceğine, bir gizem ve aşk anlatısına yönelmiş. Bu da anlatıyı hedefinden saptırmış ve sıradanlaştırmış.
Howl’s Moving Castle – 2004 (ハウルの動く城 / Hauru no Ugoku Shiro)
Yönetmen: Hayao Miyazaki
Seslendirme: Chieko Baisho, Takuya Kimura, Akihiro Miwa
Tanıtım Videosu: https://www.youtube.com/watch?v=iwROgK94zcM
Bir Miyazaki canlandırması. Bir İngiliz romanından esinlenme. Bir sihir ve cadı anlatısı. Yönetmen bu filmi, ABD’nin Irak işgaline tepki amacıyla çektiğini söylüyor. Savaş karşıtı bir yapım. Ayrıca yaş ayrımcılığı gibi konular işleniyor. Yönetmen, filmi Amerikalı izleyicilerin sevmeyeceğini tahmin ediyor ama seviliyor. Neden? Çünkü Miyazaki filmlerinin eleştirelliği, genel olarak çok soyut ve masalsı düzeyde. Eleştirileri kime yönelttiği belli olmuyor; bu nedenle kimse üzerine alınmıyor. Oysa Hindistan sineması, özellikle de Amir Han filmleri böyle değil; eleştirel somut, güncel ve harekete geçirici… Bu açıdan Miyazaki eleştirelliği, biraz sahte duruyor.
Princess Mononoke – 1997 (もののけ姫 / Mononoke-hime)
Yönetmen: Hayao Miyazaki
Seslendirme: Yōji Matsuda, Yuriko Ishida, Yūko Tanaka, Kaoru Kobayashi, Masahiko Nishimura, Tsunehiko Kamijo, Akihiro Miwa, Mitsuko Mori, Hisaya Morishige
Tanıtım Videosu: https://www.youtube.com/watch?v=4OiMOHRDs14
Bir diğer Miyazaki animesi. Bu, Türkiye’de iyi bilinen bir yapım. Bir kız çocuğunun orman ruhlarıyla yaşadıkları. Tarihsel, fantastik bir savaş destanı olarak değerlendiriliyor. 14-16. yüzyıl Japonyası’nda geçiyor. Önceki Miyazaki filmleri için yaptığımız yorumlar bu film için de geçerli. Filmin çevre ve doğa dostu bir film olduğu söyleniyor; oysa içeriği soyut ve belirsiz.
Ponyo – 2008 (崖の上のポニョ / Gake no Ue no Ponyo)
Yönetmen: Hayao Miyazaki
Tanıtım Videosu: https://www.youtube.com/watch?v=CsR3KVgBzSM
Bir diğer Miyazaki canlandırması. 5 yaşında bir erkek çocuğu ile insana dönüşmek isteyen bir Japon balığının öyküsü. Elbette bir Miyazaki klasiği olarak görüntüler ve müzikler harika; ancak içerik olarak Behrengi’nin ‘Küçük Kara Balık’ının kıyısından bile geçmesi olanaksız.
Bayside Shakedown 2 – 2003 (踊る大捜査線 THE MOVIE 2 レインボーブリッジを封鎖せよ! Odoru Daisōsasen Za Mūbī Tsū Reinbōburizzi o Fūsaseyo!)
Yönetmen: Katsuyuki Motohiro
Oyuncular: Yūji Oda, Toshiro Yanagiba, Eri Fukatsu
Tanıtım Videosu: https://www.youtube.com/watch?v=lu0diAnM8W0
Bir polis güldürüsü.
King Kong vs. Godzilla – 1962 (キングコング対ゴジラ Kingu Kongu Tai Gojira)
Yönetmen: Ishirō Honda
Oyuncular: Tadao Takashima, Kenji Sahara, Yū Fujiki, Ichirō Arishima, Mie Hama, Shoichi Hirose, Haruo Nakajima
Tanıtım Videosu: https://www.youtube.com/watch?v=N3iK_c9r8Lk
Amerikan canavarıyla (King Kong) Japon canavarının (Godzilla) kavgasının simgesel anlamları üstüne düşünmek gerekiyor. Bu tür “kentlere saldıran canavar” filmleri Japon sinemasında öyle yaygın ki adları bile var: Kaiju filmleri (怪獣).
The Wind Rises – 2013 (風立ちぬ / Kaze Tachinu)
Yönetmen: Hayao Miyazaki
Seslendirme: Hideaki Anno, Miori Takimoto, Hidetoshi Nishijima, Masahiko Nishimura, Steve Alpert, Morio Kazama, Keiko Takeshita, Mirai Shida, Jun Kunimura, Shinobu Otake, Nomura Mansai, Joseph Gordon-Levitt, Emily Blunt, John Krasinski, Martin Short, Werner Herzog, William H. Macy, Edie Mirman, Mae Whitman, Mandy Patinkin, Jennifer Grey, Stanley Tucci
Tanıtım Videosu: https://www.youtube.com/watch?v=2QFBZgAZx7g
Tarihsel bir canlandırma filmi. Bir uçak tasarımcısının öyküsü. 1918’den 2. Paylaşım Savaşı’nın bitimine uzanıyor. Barış yanlısı bir yapım. Öyküsü anlatılan kişi, Japon sömürgeciliği döneminde kullanılan savaş uçaklarının tasarımcısı. Film, onun yaşamını birebir aktarmıyor; çokça kurgu yapılmış. Romandan bol kurguyla ve ilgili mangadan uyarlama söz konusu. Miyazaki, film nedeniyle Japon milliyetçilerinin tepkisini çekiyor. Onlar 2. Paylaşım Savaşı’nı hamasetle anarken, Miyazaki barıştan yana.
(Sıralamada gişede satılan bilet sayısı dikkate alınmıştır. Film serilerinin toplam hasılatına bakıldığında ise Doraemon, Detective Conan, Pokemon gibi çizgi roman kaynaklı canlandırma yapımlar öne çıkıyor. Doraemon adıyla 1980’den bu yana 40 film çekilmiş durumda. Bu film serileri, içerikleri açısından ayrıca incelenmeli. Ayrıca listeye 1958’de Antarktika’ya yönelik bir Japon bilimsel gezisini ve kurtarma öyküsünü konu alan ‘Antarktika’ (1983) (南極物語 / Nankyoku Monogatari) filmi de eklenebilir.)
Prof. Dr. Ulaş Başar GEZGİN
ulasbasar@gmail.com
Twitter: ProfUlas
