Medaim YANIK
myanik@stargazete.com
10 Kasım 2018 Cumartesi
Bu aralar klinik psikoloji yüksek lisans öğrencim Dilara Sürü ile birlikte ailelerin kullanacağı bir “İnternet ve sosyal medya kullanım rehberi” hazırlamaya çalışıyoruz. Bir eğitim programı geliştirip, eğitimi uygulayıp, eğitimin sosyal davranışlarda bir değişiklik yapıp yapmadığını test edeceğiz.
İnternet ve sosyal medyanın aile hayatına etkisi
İnternet ve sosyal medya artık toplumsal düzenin bir parçası. Gündelik hayatı internet kullanmaksızın sürdürmek artık zor… Hatta internet (dijital) okuryazarlığınız yoksa okuma yazma bilmemek gibi bir dizi sorun ile yüz yüze kalıyoruz.
İnternet kullanımı kaçınılmaz ise hayatımıza getirdiği imkanlar ve riskler üzerine çalışmak gerekiyor. İnternetin eğitim imkanlarını gerçekleştirdiği bir gerçek. Dünyadaki birçok üniversite ve kurum eğitim mecralarını internete açık hale getirmiş durumda. Online eğitim giderek büyüyen bir alan. YouTube en iyi eğitim mekanlarından biri.
Ama aynı zamanda internet ve sanal medya risklerin bol olduğu bir alan. Örneğin aile ilişkilerini açıkça etkiler hale geldi. Facebook’ta geçirilen süre arttıkça eş ilişkilerinde tartışma, boşanma gibi olumsuz olayların görülme sıklığı artıyor. Facebook’ta geçirilen zamanla eşler arası kıskançlık arasında pozitif ilişki görülüyor. İnternet ortamı aynı zamanda eş aldatmalarının mekanlarından biri.
Çocuklar internet karşısında birtakım risklere açık. Avrupa Çevrimiçi Çocuklar Projesi bulgularına göre internet çocukları şu türden risklere maruz bırakıyor: Pornografi, zorbalık, cinsel içerik, çevrimiçi görüşülen kişilerle yüz yüze buluşmak, nefret söylemi ve intihar fikirleri tartışmasına maruz kalmak. Rapor aynı zamanda bu risklerle nasıl baş edilebileceğine dair önerilerde de bulunuyor.
Eşle konuşurken telefonla oyalanmak
İngilizcede Phone (telefon) ve snubbing (hor davranma, hiçe sayma) kelimelerinin birleştirilmesinden “phubbing” diye bir kavram üretilmiş. Phubbing birisiyle iletişim içerisinde iken telefon ile oyalanmak, bir gözün telefonda olması durumunu anlatıyor. Örneğin eşinizle konuşurken, dikkatinizi eşinize vermeden, telefonla oyalanma haline “phubbing” deniyor. Araştırmalar eşler arasında phubbing’in çok yaygın olduğunu gösteriyor. Phubbing’in eşler arasındaki ilişki doyumunu ve iyi olma halini azalttığını gösteren yayınlar var.
Size bir öykü anlatayım: Kadın eşinin elinden telefonun düşmediğinden şikayetçi. “Eşim bizimleyken bile aslında bizimle değil. Sanki telefonla yapışık ikiz” diyor. Erkeğin anlatımı ise şöyle: “Telefon olmadığında sanki bir parçam benimle değil. Dünyadan kopuk gibi hissediyorum. Dünyada bir şeyler olup bitiyor ben dışında kalıyorum gibi hissediyorum. Artık telefon dışında hiçbir şey yeterince ilgimi çekmiyor. Başka bir şeye odaklanamaz oldum. Eşim telefonuma karışmasın istiyorum.”
Telefonu elinden düşürememe hali o kadar sorun hale gelmiş durumda ki uzmanlar bu sorunu azaltmanın yollarını arıyorlar. Önerilerden biri de uyuşturucu madde alışkanlığı olanlarda maddenin vücuttan atılmasını anlatan detoks kavramı akıllı telefonlar için kullanılmaya başlandı. Örneğin Happiness Research Institute’nin facebook araştırmasına göre bir haftalık facebook detoksu bireylerdeki yaşam doyum seviyesini arttırıyor.
Problemli internet kullanımının ailede ürettiği 3 sorun
İnternet bir imkân. Gündelik işlerin, iletişimin ve ticaretin bir kısmı internet üzerinden yürüyor. İnternet aynı zamanda en büyük öğrenim mekânı. Dünyanın en büyük kütüphanesi, en büyük okulu. Ama internet aynı zamanda sorunların üretildiği bir mekân. Kanaatimce internet en çok şu üç soruna yol açıyor: bağımlılık, aile içi kopukluk ile aldatma veya sır oluşturma. Şimdi sizin için bu üç problemi açayım.
İnternet/oyun bağımlılığı
İnternet ve oyun bağımlılığı artık psikiyatri/psikoloji literatüründe tanınan bir bağımlılık şekli. Kişi interneti aşırı kullanıyorsa, hayatının merkezi internet haline gelir. İnterneti kesmeye veya azaltmaya başladığında psikolojik sıkıntı oluşur. Zihin internette takılı kalmıştır. Kişi planladığından daha fazla internet kullanır. İnternet kullanımını bırakmakla ilgili başarısız girişimler vardır. İnternet ile ilgili aktivitelere zaman ve para harcar. İnternet kullanımı kişinin aile, okul, iş hayatını olumsuz etkiler.
Size bir öykü anlatayım: Genç delikanlı okul zamanlarında gece yarısına kadar, yaz aylarında ise günde 8 saat, hatta kendi haline bırakılırsa daha fazla oyun oynamak istiyor. Bu denli oyun oynamasının sorunlu olduğu söylendiğinde kızgın hale geliyor. Yemeklerini bile klavye karşısında yemek istiyor. Diğer aile üyeleri ile ilgisi oldukça azalmış. İnternetten kalamayacağı için tatile bile gitmek istemiyor. İnternet dışında gerçek hayattaki herhangi bir aktiviteye ilgi göstermiyor. Aile ile internet üzerinden sürekli bir çatışma içinde.
Aile içi kopukluk
İnternet ve sosyal medyanın sağlıksız kullanımının sık ve önemli sonuçlarından biri de aile içi kopukluk. İnternet kullanımına bağlı aile içi kopukluğun iki farklı şekli var. Birincisi “herkes elinde telefon kendi köşesinde takılıyor” şeklinde. İkincisi ise aile üyeleri karşı karşıya iken bile telefonların elde dolaşması, dikkatin birbirine değil de telefonlara takılı kalması.
Size bir öykü anlatayım: Ailemizin evi iki katlı. Ev herkesin kendi odası olacak kadar büyük. Baba işten geç geliyor. Üç çocuk da kendi odasında internette takılıyor. Aile üyeleri pansiyon arkadaşları gibi. Çocuklar yemekleri kendi odalarında yemek için ısrar ediyor. Çocuklar kendi arkadaşları ile muhabbet halinde olduklarını söylüyorlar. Herkesin kendi hayatını istediği gibi yaşama özgürlüğüne sahip olduğunu iddia ediyorlar. Anne vahametin farkında ama etkisiz eleman şeklinde.
Diğer bir öykü şöyle: Kadın eşinin telefonla yaşadığını söylüyor. Karşımda çay içiyoruz. Onun yüzüne bakıyorum. Ara sıra bana bakıp ara sıra telefona bakıyor. Bir şeyler anlatıyorum “he, he” diyor. Aklı bende değil yazışmalarda. Bu meseleyi düzeltmek için defalarca konuştuk. Ama sadece haber izlediğini, grup tartışmalarına katıldığını söylüyor.
Aldatma/sır oluşturma
İnternet/sosyal medyanın sağlıksız kullanımının aile açısından en sorunlu sonuçlarından biri de eş aldatması veya aile içi sır oluşturması. Bu sorunun üç farklı şekli var. Birincisi eşlerden birinin veya çocuklardan birinin sanal ortamda ilişki yaşaması. İkincisi internet üzerinden “sanal cinselliklerin yaşanması”.
Size öyküler anlatayım. Birinci öykü şöyle: Evin erkeği sürekli telefonla uğraşıyor. Eskiden ortada olan telefonla artık neredeyse yapışık. Üstelik telefonunda kimsenin bilmediği şifre var. Teknolojiden anlamadığı varsayılan kadın şüphenin gücü üzerinden telefona ulaşıyor. Eşinin sır yazışmalarını görüyor. O zamandan beri evde kıyamet kopuyor…
İkinci öykü şöyle: Evin genç bireyi sevgi ihtiyacı ile karışmış cinsel arzularını sanal ortamdan elde etme alışkanlığı kazanmış. Bu işle ilgili sitelerden bulduğu kişilerden, içinde cinsel içerikli fotoğrafların da gönderildiği konuşmalar yaşıyor.
